CBA总决赛G1五佳球 阿联战斧暴扣周琦隔人灌篮;
| Republika Argentina República Argentina |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Himna: "Himno Nacional Argentino" |
||||||
 Polo?aj Argentine
|
||||||
| Glavni grad | Buenos Aires |
|||||
| Slu?beni jezik | ?panski | |||||
| Dr?avno ure?enje | ||||||
? Predsjednik |
Javier Milei | |||||
? Potpredsjednica |
Victoria Villarruel | |||||
| Zakonodavstvo | ||||||
| Nezavisnost | 9. juli 1816. | |||||
| Povr?ina | ||||||
? Ukupno |
2.780.400 km2 (8.) | |||||
| 1,1 | ||||||
| Stanovni?tvo | ||||||
? Ukupno |
44.361.150 (2019) (31.) | |||||
? Gusto?a |
14,4/km2 | |||||
| Valuta | Argentinski peso | |||||
| Vremenska zona | UTC ?3 | |||||
| Topografija | ||||||
| Aconcagua 6.960 m |
||||||
| Pozivni broj | +54 | |||||
| Internetska domena | .ar | |||||
Argentina, zvani?no Republika Argentina (?panski: República Argentina), federalna je republika smje?tena na jugu Ju?ne Amerike izme?u Anda i Atlantskog okeana. Grani?i s Paragvajem i Bolivijom na sjeveru, Brazilom i Urugvajem na sjeveroistoku i ?ileom na zapadu. Ime je dobila po latinskoj rije?i "argentum", ?to zna?i srebro, plemenitoj kovini, koja je bila povod za evropsku kolonizaciju.
S povr?inom 2.780.400 km2 Argentina je osma dr?ava svijeta po veli?ini i druga najve?a u Ju?noj Americi, poslije Brazila. S vi?e od 44 miliona stanovnika (prema procjeni iz 2019) predstavlja ?etvrtu najmnogoljudniju dr?avu ?panskog govornog podru?ja. Glavni je grad Buenos Aires.
Historija
[uredi | uredi izvor]Podru?je dana?nje Argentine bilo je rijetko naseljeno prije dolaska evropskih kolonista. Indijanski narod Diaguita ?ivio je na prostoru sjeverozapadne Argentine, uz rub Carstva Inka, a ne?to isto?nije narod Guaraní.
Prvi Evropljani pod vodstvom Ameriga Vespuccia dolaze 1502. ?panci uspostavljaju stalnu koloniju na mjestu dana?njeg Buenos Airesa 1580, kao dio Potkraljevstva Peru. Nakon uspostavljanja Potkraljevstva Río de la Plata 1776, koje je obuhvatalo dana?nje dr?ave Argentinu, Paragvaj, Urugvaj i ve?i dio Bolivije, Buenos Aires postaje va?na luka. Zbog proizvodnje privrednih dobara i iz politi?kih razloga postupno se razvija u jedan od najva?nijih trgova?kih centara u regiji.
Potkraljevstvo se nakon kratkog vremena raspalo zbog unutra?njih neslaganja i manjka potpore iz ?panije kada je Napoleon Bonaparte sru?io ?pansko kraljevstvo.
Neuspjeli britanski poku?aj invazije 1806–1807. osna?io je samopouzdanje stanovni?tva. Buenos Aires 1810. formira vlastitu huntu i poziva ostale pokrajine da se pridru?e. Razli?iti politi?ki pogledi odugovla?e formalnu objavu nezavisnosti, a u me?uvremenu Paragvaj progla?ava vlastitu nezavisnost. Kona?no, 9. jula 1816. Kongres progla?ava nezavisnost od ?panije.
U drugoj polovini 19. stolje?a Argentina se razvija zahvaljuju?i modernijim poljoprivrednim tehnikama i izlasku na svjetsko tr?i?te. U to vrijeme zajedno sa Brazilom i Urugvajom vodi rat protiv Paragvaja (1865–1870).
Ve?im dijelom kasnije historije izmjenjuju se vlasti i vojne diktature. Socijalne i politi?ke prilike dovode do uspona Juana Peróna, koji dolazi na vlast 1946. i provodi agresivnu politiku osna?ivanja dr?ave. Veliku podr?ku dobija od supruge Evite Perón. Perónov drugi mandat prekida vojna grupa predvo?ena Eduardom Lonardijem 1955. i Perón odlazi u egzil, ali ostaje popularan u Argentini.
Tokom 1960-ih izmjenjuju se vojne i civilne vlasti, poku?avaju?i se nositi sa smanjenim ekonomskim rastom i socijalnim problemima. Cijelo desetlje?e traju sukobi peronista i antiperonista. Uz potporu prista?a Perón se vra?a iz progonstva i osvaja pobjedu na izborima 1973. Umire 1974, a vlast ubrzo preuzimaju militaristi. Dr?ava ostaje pod pritiskom ekonomskih problema i rastu?eg terorizma.
Ponovo slijedi razdoblje diktature u kojem vojska provodi o?tre mjere protiv svih koji joj se protive. Proces je poznat pod nazivom "prljavi rat" i odnosi velik broj ?ivota uz kr?enje ljudskih prava. Konzervativnije liste navode izme?u 10.000 i 30.000 "nestalih" osoba – uhap?enih i potajno ubijenih bez su?enja u razdoblju 1976–1983. Militaristi?ki re?im osim protivljenja stanovni?tva dolazi u krizu i zbog nerje?avanja ekonomskih problema, korupcije, te poraza od Ujedinjenog Kraljevstva u ratu za Folklandska ostrva 1982. Pod pritiskom javnosti dozvoljava se osnivanje politi?kih stranaka, polahko vra?aju politi?ke slobode te 1983. raspisuju demokratski izbori.
Geografija
[uredi | uredi izvor]
Argentina je smje?tena na jugu Ju?ne Amerike. Dio je "ju?nog roga" (Corno Sur), koji ?ini zajedno sa ?ileom, Urugvajem, Paragvajem i ju?nim Brazilom. Na sjeveru grani?i sa Bolivijom i Paragvajem. Granica s Paragvajem prostire se do rijeka Pilcomayo, Paragvaj i Paraná, dok je granica s Bolivijom obilje?ena rijekama Chocinoca, Bermejo, Grande de Tarija, Itaú i Plicomayo.
Na sjeveroistoku grani?i s Brazilom, Urugvajem, rijekom La Plata i Argentinskim morem. Granica s Brazilom obilje?ena je rijekama Iguazú, San Antonio, Pepiri Guazú i Urugvaj, dok se granica sa Urugvajem prostire do istoimene rijeke i La Plate. Na zapadu grani?i sa ?ileom. Na jugu se teritorijalnim vodama prostire do Drakeovog prolaza, koji povezuje Atlantski i Tihi okean. Prema podacima me?unarodne hidrografske organizacije, Argentina posjeduje dva sektora u Ju?nom Pacifiku.
Reljef
[uredi | uredi izvor]Osnovne karakteristike topografije Argentine ?ine planine na zapadu, te ravnice na istoku. Andski Kordiljeri se poput bedema pru?aju du? granicom sa ?ileom. S obzirom na geografski polo?aj, morfolo?ka obilje?ja i klimatske odlike, Andi se dijele na: sjeverne, ili ekvatorijalne, centralne i ju?ne. Ova podjela u potpunosti odra?ava slo?enost njihove regionalno-geografske strukture. Najvi?i vrh Argentine, obje Amerike i ju?ne hemisfere jest Aconcagua (6960,8 m). Ona je dio planinskog lanca Anda. U Andima je i vulkan Monte Pissis, koji pripada regiji La Rioja. Osim njega, poznati su jo? stratovulkani Tronador, Llullaillaco i Domuyo.
Na sjeveru, isto?no od Anda, smje?ten je Sierras Subandinas, niz terasastih bre?uljaka. Ju?no od njih nalazi se Sierras Pampeanas, razmaknute i odvojene ravnice. Na istoku su pampasi, ogromne i veoma plodne aluvijalne ravni.
Na samom jugu zemlje izme?u Magellanova prolaza i Río Negra se nalazi Patagonija. Ona sastoji se od visoravni, ispresijecane paralelnim tokovima rijeka, koja se stepeni?asto spu?ta prema Atlantskom okeanu. Patagoniji se ?esto pripisuje i Ognjena zemlja, oto?je na krajnjem jugu zemlje.
Hidrologija
[uredi | uredi izvor]| Najdu?e rijeke Argentine | |||
| Rijeka | Du?ina (km) | ||
|---|---|---|---|
| Salado | 2.355 | ||
| Paraná | 1.630 | ||
| Colorado | 1.140 | ||
| Uruguaj | 1.170 | ||
| Bermejo-Teuco | 1.000 | ||
| Pilcomajo | 850 | ||
| Chubut | 810 | ||
| Salado (Buenos Aires) | 640 | ||
| Negro | 635 | ||
| Deseado | 615 | ||
| Chico de Santa Cruz | 600 | ||
| San Juan | 500 | ||
| Mendoza | 400 | ||
S obzirom da je cijelo podru?je Argentine nagnuto prema Atlantskom okeanu, ve?ina rijeka oti?e u tom smijeru. Mnoge rijeke zavr?avaju u unutra?njosti u mo?varama ili jezerima. Najve?u povr?inu odvodnjava sistem La Plata, zajedni?ko estuarijsko u??e rijeka Uruguaja i Paraná, te ostale ve?e rijeke u tom sistemu: Igua?u, Paraguaj, Bermejo, Salado i Carcaraná. U ju?nom dijelu dr?ave najve?e rijeke su Colorado, Negro, Chubut i Chico de Santa Cruz.
U podno?ju Anda nalaze se mnogobrojna velika jezera, od kojih se izdvajaju Argentino, Nahuel, Huapí i Viedma). Oko 600 malih, prete?no bo?atnih jezera nalazi se u pokrajini Buenos Aires. U Pampi se nalazi Mar Chiquita (?pansko malo more), najve?e jezero u Argentini. Jezero je slano, te prima nekoliko pritoka. Osim oko La Plate i nekoliko velikih zaliva u Patagoniji, obala je slabo razu?ena.
Na granici izme?u brazilske dr?ave Paraná i argentinske provincije Misiones nalaze se slapovi Iguazu, nazvani po istoimenoj rijeci. Zbog svoje izrazite ljepote i veli?ine, slapovi svrstavaju se me?u najljep?e vodopade svijeta, te predstavljaju jedno od ?uda svjetske prirodne ba?tine. Sistem slapova sastoji se od 275 slapova prosje?ne visine od oko 70 metara. Iako se dvije tre?ine slapova nalaze se u Argentini, ?itav sistem vodopada je podijeljen izme?u nacionalnog parka Iguazu u Argentini i nacionalnog parka u Iguacu u Brazilu, oboje progla?enima za?ti?enim mjestom svjetske ba?tine od strane UNESCO-a. Tako?er, slapovi dijele rijeku Iguazu na gornji i donji tok.
-
Satalitski prikaz mo?vare Iberá, koja se prostire izme?u 15.000 i 25.000 km, druga je po veli?i u svijetu. -
-
Cabra Corral, Salta. -
Dr?avno ure?enje
[uredi | uredi izvor]Prvi ustav kojim je Argentina proklamovana kao savezna republika done?en je 1853. godine. Federaciju sa?injavaju pokrajine koje imaju svoje ustave i autonomiju u onim oblastima koje nisu saveznim ustavom prenijele na dr?avu. Posljednji ustav done?en je 1994.
Savezna vlast
[uredi | uredi izvor]Dr?avni organi smje?teni su u Buenos Airesu. Zakonodavnu vlast vr?i Narodni Kongres (Congreso Nacional) koji se sastoji iz dva doma: Predstavni?kog doma i Doma senatora. Zastupnike u Predstavni?ki dom narod bira na ?etiri godine s time da se svake dvije godine obnavlja polovina doma. Dom senatora predstavlja 23 pokrajine i Autonomni grad Buenos Aires i broji 72 senatora koji se biraju direktnim izborom na mandat od ?est godina a svake druge godine obnavlja se tre?ina doma. Kongres donosi osnovne dr?avne zakone (gra?anski, krivi?ni, trgova?ki, zakon o radu). Izvr?na vlast pripada Predsjedniku ?iji mandat traje ?etiri godine i mo?e biti biran najvi?e dva puta. Vrhovni sud je najvi?a sudska instanca. Broji devet sudija koje imenuje Predsjednik uz odobrenje Doma senatora. Ni?i sudovi se djele na Savezne sudove (u pokrajinama) i Dr?avne sudove (u Buenos Airesu). Sudije nadzire i razrje?ava du?nosti Sudsko vije?e.
Pokrajinska vlast
[uredi | uredi izvor]U skladu sa federalnim na?elom pokrajine su autonomne. One ustavima ure?uju svoje ure?enje i podjelu vlasti. Izvr?na vlast pripada guverneru koji svoju du?nost obavlja ?etiri godine i mo?e biti ponovo biran. Zakonodavnu vlast vr?i jednodomna ili dvodomna skup?tina. Svaka pokrajina ima Vrhovni sud i pokrajinske sudove. Grad Buenos Aires ima sli?no ure?enje ali nema policiju i posebnu sudsku vlast kao pokrajine.
Administrativna podjela
[uredi | uredi izvor]Argentina je podijeljena na 23 provincije (?panski.: provincias) i jedan autonomni grad, Buenos Aires, koji je i savezni glavni grad (Capital Federal). Prema odluci Kongresa provincije i glavni grad imaju svoje ustave, ali koji egzistiraju po federalnom sistemu. Provincije se dalje dijele na ni?e administrativne jedinice okruge (departamentos) izuzev glavnog grada Buenos Airesa koji se dijeli na partidose (dijelove).
|
Privreda
[uredi | uredi izvor]Privreda Argentine oslanja se na bogate prirodne resurse, izvozno orijentiranu poljoprivredu i raznoliku industriju. Zbog politi?kih previranja u pro?losti je bilje?ila velike uspone i padove. Od kraja 1970ih nagomilan je ogroman vanjski dug, a visoka inflacija je dostizala maksimum u razdoblju 1989.-1991. Zbog ekonomske krize vlada je pokrenula procese liberalizacije, deregulacije i privatizacije. Radikalnim monetarnim reformama 1991. argentinski peso je vezan uz ameri?ki dolar i usvojena nova monetarna politika.
Ekonomija se po?ela oporavljati 2002. bolje nego su predvi?ali strani i doma?i analiti?ari. Nakon desetlje?a tr?i?nih reformi posti?u se dobri rezultati, naro?ito u izvozu, no jo? uvijek ostaje pitanje velike zadu?enosti.
Od industrije razvijene su: prehrambena, automobilska i tekstilna.
Stanovni?tvo
[uredi | uredi izvor]Prema popisu iz 2001. godine, Argentina je imala populaciju od 36.260.130 stanovnika, a prema preliminarni mrezultatima popisa stanovni?tva iz 2010. godine ima 40.091.359 stanovnika.[1][2] Po broju stanovnika zauzima 3. mjesto u Ju?noj Americi i 33. u svijetu. Gusto?a naseljenosti iznosi 15 stanovnika po kvadratnom kilometru povr?ine ?to je znatno ispod svjetskog prosjeka od 50 stanovnika po istoj povr?ini. Stopa rasta stanovnika u 2010. bila je procijenjena na 1,03% na godi?njem nivou, sa stopom nataliteta od 17,7 ?ivoro?enih i stopom smrtnosti od 7,4 umrlih na 1.000 stanovnika. Kao i druga podru?jima Novog svijeta, kao ?to su SAD, Kanada, Australija, Brazil i dr., i Argentina se smatra zemljom useljenika.[3][4][5] Argentinsko stanovni?tvo je uglavnom mje?avina razli?itih nacionalnih i etni?kih grupa, dominantno potomaka italijanskih i ?panskih doseljenika koji zajedno ?ine oko 88% populacije. Valovi doseljavanja iz mnogih evropskih zemalja stigli su u Argentinu krajem 19. vijeka i po?etkom 20. vijeka: Vel?ani, Nijemci, Francuzi, Britanci, Irci, Poljaci, Rusi, Ukrajinci, Hrvati, Srbi i drugi, te manji broj azijskih doseljenika.
Izvorno indijansko stanovni?tvo broji oko 700 000 pripadnika koncentriranih uglavnom na sjeveroistoku, sjeverozapadu i jugu zemlje. No i u tim krajevima ve?i uticaj imaju mestici mije?anog evropskog i indijanskog porijekla iako ?ine oko 40% stanovni?tva u domoroda?kim podru?jima.
Me?u religijama prevladava katoli?anstvo, koje dr?ava podupire iako nije slu?bena religija. Osim katolika, postoji i ve?i broj pripadnika ?idovske religije i protestanata.
Obrazovanje
[uredi | uredi izvor]Argentinski obrazovni sistem se sastoji od ?etiri nivoa:[6]
- Po?etni obavezni nivo obrazovanja za djecu starosti od 4 do 5 godina.[7]
- Osnovni ili ni?i nivo obaveznog obrazovanja u trajanju od 6 ili 7 godina. U 2010. stopa pismenosti je bila 98,07%.[8]
- Obavezni nivo srednjeg ?kolskog obrazovanja u trajanju od 5 ili 6 godina. U 2010. godini 38,5% osoba starijih od 20 godina zavr?ilo je srednju ?kolu.[9]
- Vi?i nivo, podijeljen na tercijarne, univerzitetske i postdiplomske nivoe. u 2013. bilo je 47 nacionalnih javnih univerziteta ?irom zemlje, kao i 46 privatnih. U 2010. godini 7.1% ljudi starijih od 20 godina zavr?ilo je fakultet. [281] Javni univerziteti u Buenos Airesu, Cordobi, La Plati, Rosariju i Nacionalnom tehnolo?kom univerzitetu su neki od najva?nijih.
Argentinska dr?ava garantuje univerzalno, sekularno i besplatno obrazovanje za sve nivoe. Odgovornost za obrazovni nadzor organizuje se u saveznim i pojedina?nim pokrajinskim dr?avama. Posljednjih decenija uloga privatnog sektora rasla je u svim obrazovnim fazama.
Kultura
[uredi | uredi izvor]- Pjesnik Juan Laurentino Ortiz
Tako?er pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ "Proyecciones provinciales de población por sexo y grupos de edad 2001–2015" (PDF). Gustavo Pérez (in Spanish). INDEC. p. 16.
- ^ "Censo 2010: Censo Nacional de Población, Hogares y Viviendas" (in Spanish). Censo2010.indec.gov.ar. Archived from the original on 15 June 2011.
- ^ "Encuesta Complementaria de Pueblos Indígenas 2004–2005". National Institute of Statistics and Census of Argentina
- ^ Cruz-Coke, R.; Moreno, R. S. (1994). "Genetic epidemiology of single gene defects in Chile". Journal of medical genetics 31 (9): 702–706.
- ^ "About Argentina". Government of Argentina. Archived from the original on 19 September 2009.
- ^ "El Sistema Educativo – Acerca del Sistema Educativo Argentino" (jezik: Spanish). Buenos Aires: Ministerio de Educación – Presidencia de la Nación. 2009. Arhivirano s originala, 26. 2. 2014. Pristupljeno 9. 5. 2014.CS1 odr?avanje: nepoznati jezik (link)
- ^ "Desde hoy, es obligatorio que todos los ni?os de cuatro a?os ingresen al sistema educativo – educación, Escuelas, Sociedad, Docentes bonaerenses". Infobae.com. Pristupljeno 28. 8. 2016.
- ^ "Población de 10 a?os y más por condición de alfabetismo y sexo, según provincia. A?o 2010". Censo Nacional de Población, Hogares y Viviendas 2010 (jezik: Spanish). Buenos Aires: INDEC – Instituto Nacional de Estadística y Censos. 2010. Arhivirano s originala (XLS), 26. 2. 2014. Pristupljeno 2. 4. 2019.CS1 odr?avanje: nepoznati jezik (link)
- ^ "Total del país. Población de 5 a?os y más que asistió a un establecimiento educativo por nivel de educación alcanzado y completud del nivel, según sexo y grupo de edad. A?o 2010". Censo Nacional de Población, Hogares y Viviendas 2010 (jezik: Spanish). Buenos Aires: INDEC – Instituto Nacional de Estadística y Censos. 2010. Arhivirano s originala (XLS), 26. 2. 2014. Pristupljeno 2. 4. 2019.CS1 odr?avanje: nepoznati jezik (link)
Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]
| Suverene dr?ave |
|  | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Zavisne teritorije | ||||||