文旅融合加速推动“新旅游”时代到来
| Grenland Kalaallit Nunaat Gr?nland (danski) |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Himna: "Nunarput utoqqarsuanngoravit" |
||||||
 Polo?aj Grenlanda
|
||||||
| Glavni grad | Nuuk, (danski: Godth?b) |
|||||
| Slu?beni jezik | danski, grenlandski | |||||
| Dr?avno ure?enje | ||||||
? Kralj |
Fridrik X | |||||
? Predsjednik vlade |
Múte Bourup Egede | |||||
| Zakonodavstvo | ||||||
| Nezavisnost | 1979. | |||||
| Povr?ina | ||||||
? Ukupno |
2.166.086 km2 (13.) | |||||
| 81,1 | ||||||
| Stanovni?tvo | ||||||
? Ukupno |
56.452 (193.) | |||||
? Gusto?a |
0.025/km2 | |||||
| Valuta | danska kruna vremenska_zona =UTC od 0 do -4 | |||||
| Pozivni broj | +299 | |||||
| Internetska domena | .gl | |||||
Grenland (gren. Kalaallit Nunaat, dan. Gr?nland) je oto?na dr?ava u Sjevernoj Americi koja je dio Kraljevine Danske.[1][2] Nalazi se izme?u Arkti?kog i Atlantskog okeana, isto?no od kanadskog arkti?kog arhipelaga. Grenland je najve?i otok na svijetu. Jedna je od tri konstitutivne zemlje koje ?ine Kraljevinu Dansku, zajedno s Danskom i Farskim otocima; svi gra?ani ovih zemalja su gra?ani Danske i Evropske unije.[3] Glavni grad Grenlanda je Nuuk.[3]
Arkti?ko ostrvo se nalazi u Sjevernoj Americi, ali je geografski, etni?ki, politi?ki i historijski Grenland bli?i Evropi. Atlantski okean nalazi se ju?no od Grenlanda, Arkti?ki okean na sjeveru, Buffinov zaljev i Kanada na zapadu. Grenland je najve?e ostrvo[4][5] i najve?a teritorija koja nije nezavisna. Tako?er, na ostrvu se nalazi najve?i nacionalni park na svijetu. Oko 81% povr?ine je prekrivena ledom, a skoro svi stanovnici ?ive u fjordovima na jugozapadu ostrva, koji ima bla?u klimu.
Grenland je bio pod Norve?kom upravom od 11. vijeka, pa do 1814, kad je vlast data Danskoj, iako su Danska i Norve?ka stolje?ima bile u personalnoj uniji. Grenland je postao sastavni dio Danske 1953. Lokalnu autonomiju dobili su u danskom parlamentu (Folketingu) 1. maja 1979.
Grenlandski glasa?i su referendumom 1985. napustili Evropsku ekonomsku zajednicu (dana?nju Evropsku uniju).
Historija
[uredi | uredi izvor]Grenland je otok sa kojeg je poteklo nekoliko paleooeskimskih kultura u prahistoriji, od kojih je posljednja, ranodorsetska kultura, nestala oko 200. godine n. e. tako da je otok jo? osam stolje?a ostao nenaseljen.
Iako je dio Sjeverne Amerike, Grenland je politi?ki i kulturno povezan s Evropom (posebno Norve?kom i Danskom) vi?e od hiljadu godina, po?ev?i od 986. godine.[6] Grenland je bio nastanjen u intervalima tokom najmanje zadnjih 4500 godina od strane arkti?kih naroda ?iji su preci tamo migrirali iz dana?nje Kanade.[7][8] Nordijci su naselili nenaseljeni ju?ni dio Grenlanda po?etkom 10. stolje?a, nakon ?to su prije toga naselili Island. Inuiti su stigli u 13. stolje?u. Iako pod stalnim utjecajem Norve?ke i Norve?ana, Grenland nije formalno bio pod norve?kom krunom sve do 1261. Nordijske kolonije su nestale u kasnom 15. stolje?u nakon ?to je Norve?ku pogodila Crna smrt.
Za vrijeme toplog srednjovekovnog perioda stanovni?tvo Grenlanda bavilo se poljoprivredom, ali samo u plodnim fjordovima u ju?nom dijelu otoka. Stanovni?tvo je ?ivjelo od obra?ivanja zemlje, lova i trgovine sa ostalim dijelovima Skandinavije. Skandinavski monasi su preobratili stanovnike u hri??anstvo, a na Grenlandu je ?ak bio postavljen biskup. Evropski doseljenici su ?ivjeli u dobrim odnosima sa narodom Inuiti koji je stigao na Grenland iz Sjeverne Amerike oko 1200. godine. Godine 1261. godine Grenland je postao dio Kraljevine Norve?ke. Norve?ka je u?la u Kalmarsku uniju 1397. i kasnije u personalnu uniju sa Danskom.
Po?etkom 17. stolje?a danski istra?iva?i ponovno su stigli do Grenlanda. Grenland je postao dio Danske 1814., a u potpunosti je integriran u dansku dr?avu 1953. godine. Ustavom iz 1953. gra?ani Grenlanda postali su gra?ani Danske.
Godine 1721. Unija Danske-Norve?ke polagala je pravo na teritoriju Grenlanda. Veze Grenlanda sa Norve?kom prekinute su sporazumom u Kilu 1814. kada je ?vedska dobila kontrolu nad Norve?kom, dok je Danska zadr?ala prekomorske teritorije koje su tada obuhvatale nekoliko manjih teritorija u Indiji, zapadnoj Africi i Karibima, kao i Farska Ostrva, Island i Grenland. Norve?ka je kasnije, u julu 1931. godine, okupirala dio isto?nog Grenlanda. Danska i Norve?ka su za pomo? u rje?enju spora ovlastile Me?unarodni sud pravde 1933. kada Norve?ka gubi spor.
Po?etkom Drugog svetskog rata, 9. aprila 1940., nacisti?ka Njema?ka okupirala je Dansku ?ime su veze Grendlanda sa Danskom prekinute i Grenland postaje samostalan. Zahvaljuju?i prihodima od eksploatacije nekoliko rudnika kriolita, Grenland je bio u mogu?nosti da kupuje robu u SAD i Kanadi. Za vrijeme rata, Grenlan?ani su stekli korisna iskustva u vo?enju dr?ave kao i u spoljnoj politici. Me?utim, 1946. godine u izvje?taju savjeta Grenlanda (Landsr?det) predlo?eno je da se ne prave nikakve radikalne reforme sistema. Dvije godine kasnije, napravljeni su prvi koraci ka promjeni dr?avnog ure?enja. Godine 1950. u proglasu stoji da je Grenland moderna socijalna dr?ava sa Danskom kao sponzorom i primjerom. Godine 1953. Grenland postaje ravnopravni dio Danske, a od 1979. ima lokalnu autonomiju. Prema rezultatima referenduma odr?anog u novembru 2008. od 2009. grenlandske vlasti preuzimaju sudski sistem otoka i unutra?nju politiku, dok u ingerenciji Danske ostaju spolja?nja politika i odbrana otoka.
Geografija
[uredi | uredi izvor]
Grenland zauzima povr?inu od 2.166.086 km2, od ?ega je 1.755.637 km2 (81%) prekriveno ledom. Obala je duga?ka 39.330 km, ?to je skoro jednako du?ini Ekvatora. Te?ina ledenog pokriva?a je u unutra?njosti otoka stvorila kanjon od oko 300 m ispod nivoa mora.[9] Sva naseljena mjesta se nalaze pored obale koja nije prekrivena ledom. Najvi?e stanovnika ?ivi na zapadnoj obali. Teritorija na sjeveroistoku, koja obuhvata dijelove sjevernog i isto?nog Grenlanda nije dio nijedne administrativne jedinice, ve? je mjesto na kojem se nalazi najve?i nacionalni park na svijetu, Sjeveroisto?ni grenlandski nacionalni park.
U centralnom dijelu Grenlanda, koji je prekriven ledom, nalaze se najmanje ?etiri nau?noistra?iva?ke stanice i kamp. Radiostanica J?rgen Br?ndlund Fjord je do 1950. bila najsjevernija stalna stanica na svijetu.
Perijeva Zemlja, poluotok na sjeveru Grenlanda, nije prekriveno ledom zato ?to je zrak previ?e suh da bi se formirao i odr?ao snje?ni pokriva?. Kada bi se cijeli ledeni pokriva? otopio sa Grenlanda, nivo mora bi narastao za 7 m i Grenland bi najvjerovatnije postao arhipelag. Izme?u 1989. i 1993. ameri?ki i evropski klimatolozi su, analiziraju?i uzorke iz lednika (sa dubine od 3,2 km), do?li do podataka koji ukazuju na ?este i drasti?ne klimatske promjene na sjevernoj hemisferi u posljednjih 100.000 godina. Februara 2006. istra?iva?i su objavili da se lednici na Grenlandu tope dva puta br?e u pore?enju sa podacima od prije pet godina. Godine 2005. izra?unali su, zahvaljuju?i satelitskim snimcima, da se godi?nje topi oko 216 km lednika. ?vicarski nau?nici su izra?unali da se 2006. zimska temperatura pove?ala za 12 °C u pore?enju sa 1991. godinom.
Politika
[uredi | uredi izvor]
Grenland ima svoju autonomnu upravu unutar Kraljevine Danske od 1979. godine. Izvr?na vlast pripada vladi, dok je zakonodavna vlast u rukama vlade i parlamenta (Landsting). Sudska vlast je nezavisna od vlade i parlamenta. ?ef dr?ave Grenland je danski monarh. Kralji?ina vlada u Danskoj imenuje predstavnika (Rigsombudsmand) danske vlade i monarha. Grenland ima parlament od 31 ?lana koji se biraju na izborima.
Administrativna podjela
[uredi | uredi izvor]Grenland je podijeljen na tri okruga (Landsdele):
- Sjeverni Grenland (grenl. Avannaa, dan. Nordgr?nland),
- Zapadnog Grenlanda (grenl. Kitaa, dan. Vestgr?nland)
- Isto?nog Grenlanda (grenl. Tunu, dan. ?stgr?nland)
Me?unarodni odnosi
[uredi | uredi izvor]Me?unarodni odnosi Grenlanda su u nadle?nosti Danske i druge dr?ave nemaju diplomatske odnose sa Grenlandom - ambasade i konzulati stranih zemalja u Danskoj odr?avaju diplomatske kontakte sa Grenlandom kao i sa svojim dr?avljanima na Grenlandu. Kao zasebna dr?ava, Grenland je ?lanica nekoliko me?unarodnih organizacija: Nordijskog vije?a, Zapadnonordijskog vije?a i Nordijske banke za investicije.
Grenland i Evropska unija
[uredi | uredi izvor]Grenland je, kao dio Danske, postao ?lanica Evropske unije 1973. godine, ali je Uniju napustio 1985. godine zbog spora oko prava na ribolov. Grenland je jedina zemlja pored Velike Britanije do danas koja je napustila Evropsku uniju. Ali, po?to se radi o prekomorskoj teritoriji jedne od ?lanica EU-a, Evropska unija ima odre?eni uticaj, uglavnom na trgovinske olak?ice za robu sa Grenlanda. Grenlandski gra?ani su gra?ani Evropske unije, ali nemaju pravo glasa na izborima Unije.
Demografija
[uredi | uredi izvor]Prema procjenama iz jula 2005, Grenland ima oko 56.000 stanovnika. Veliku ve?inu ?ine Grenlan?ani (87%), potomci evropskih doseljenika i naroda Inuit. Kao i u Skandinavskim dr?avama, ve?ina stanovnika pripada evangelisti?ko-luteranskoj crkvi. Skoro svi stanovnici govore grenlandski, danski i engleski jezik. Grenlandski jezik govori oko 50.000 ljudi, koji se nalazi u grupi eskimsko-aleutskih jezika. Manjina danskih migranata bez inuitskog porijekla govori danski kao prvi jezik. Oba jezika su slu?bena.
Ekonomija
[uredi | uredi izvor]Po?etkom 1990-ih Grenland je po?eo ekonomski stagnirati, ali se situacija po?ela pobolj?avati 1993. godine. Po?etkom 1980-ih vlada Grenlanda juvodi restriktivnu fiskalnu politiku i uspijeva da stabilizuje bud?et i postigne nisku inflaciju. Od 1990. godine trgovinski deficit je po?eo da se pove?ava zatvaranjem posljednjih rudnika cinka i olova. Danas, Grenland zavisi od ribarstva i izvoza ribe, a ?kampi su glavni izvozni artikal. Turizam je jedini sektor koji ima perspektivu rasta, ali je rast ograni?en zbog kratke sezone i velikih tro?kova. Javni sektor, uklju?uju?i javna preduze?a, igra zna?ajnu ulogu u ekonomiji Grenlanda. Oko pola prihoda dr?ave dolaze od Danske vlade ?to zna?ajno pove?ava standard stanovni?tva Grenlanda.
- BDP - 1.100 miliona $
- rast BDPa - 1,8% (2001)
- BDP-PPP po stanovniku - 20.000 $
Kultura
[uredi | uredi izvor]
Ve?ina stanovnika Grenlanda vu?e porijeklo od naroda Inuit tako da je grenlandska kultura pod velikim uplivom inuitskih obi?aja i tradicije. Ve?ina stanovnika bavi se ribolovom ispod leda i organizovanjem trka pasa sa saonicama tokom cijele godine, a te aktivnosti su po?ele privla?iti i turiste.
U sjeverozapadnom dijelu koji se naziva Sjeverni Grenland (Thule region), regionu veli?ine Njema?ke, ?ivi oko 1.000 stanovnika. Danas ?ak i mala naselja na sjeveru imaju elektri?nu struju koju proizvode mali dizel agregati. Zbog tih dodatnih tro?kova barem jedan ?lan porodice mora biti zaposlen, a to je uglavnom ?enski ?lan (?ena, k?i ili majka) da bi se mu?karci mogli posvetiti lovu. Zbog toga se kod ?ena tradicionalni obi?aji mnogo br?e gube nego kod mu?karaca.
Lov
[uredi | uredi izvor]
Lov je veoma va?an dio kulture Grenlan?ana i jedan od osnovnih na?ina pre?ivljavanja u ovom izolovanom dijelu svijeta. Lovci nose medvje?e i irvasovo krzno kao odje?u i obu?u. Me?utim, u posljednje vrijeme, pod pritiskom organizacija za za?titu prirode i ?ivotinja, vlasti na Grenlandu su morale ograni?iti lov na ve?inu ?ivotinjskih vrsta. Od januara 2006. ta kvota je maksimalno 150 polarnih medvjeda godi?nje.
Sport
[uredi | uredi izvor]
Nogomet je grenlandski nacionalni sport, iako Grenland nije ?lan FIFE. Fifina pravila nala?u da svaki nacionalni tim mora imati jedan travnati teren za me?unarodne utakmice. Me?utim, na Grenlandu to nije mogu?e zbog o?tre klime, pa su ?elnici FIFE izjavili da ?e Grenland biti primljen u FIFU ukoliko izgradi teren sa vje?ta?kom travom.
Galerija
[uredi | uredi izvor]-
Jugoisto?na obala -
Fjordovi u ju?nom Grenlandu -
Gle?er
Tako?er pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ "The working autonomies in Europe. Territorial autonomy as a means of minority protection and conflict solution in the European experience - An overview and schematic comparison, 19.6.2006". www.gfbv.it. Pristupljeno 7. 11. 2022.
- ^ Timothy, Dallen J. (6. 11. 2020). Tourism in European Microstates and Dependencies: Geoploitics, Scale and Resource Limitations (jezik: engleski). CABI. ISBN 978-1-78924-310-9.
- ^ a b Greenland (jezik: engleski), Central Intelligence Agency, 20. 10. 2022, pristupljeno 7. 11. 2022
- ^ "Greenland - Oxford Reference". doi:10.1093/oi/authority.20110803095906629. journal zahtijeva
|journal=(pomo?) - ^ "Greenland | history - geography". Encyclopedia Britannica. Pristupljeno 27. 11. 2016.
- ^ "The Fate of Greenland's Vikings". web.archive.org. 11. 1. 2011. Arhivirano s originala 4. 11. 2012. Pristupljeno 7. 11. 2022.CS1 odr?avanje: bot: nepoznat status originalnog URL-a (link)
- ^ "Nationalmuseet i K?benhavn". Nationalmuseet (jezik: danski). Pristupljeno 7. 11. 2022.
- ^ Saillard, Juliette; Forster, Peter; Lynnerup, Niels; Bandelt, Hans-Jürgen; N?rby, S?ren (2000-9). "mtDNA Variation among Greenland Eskimos: The Edge of theBeringian Expansion". American Journal of Human Genetics. 67 (3): 718–726. ISSN 0002-9297. PMC 1287530. PMID 10924403. Provjerite vrijednost datuma u parametru:
|date=(pomo?) - ^ DK Atlas, 2001.
Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]
- Slu?beni sajt Vlade Grenlanda
- Grenland na CIA World Factbook
- Grenland na BBC News
- Grenland na "International Futures"
| Suverene dr?ave |
|  | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zavisne teritorije |
| ||||||||||